ქრისტიანობა საქართველოში

saqarTvelos eklesiis mamaTmTavarni saqarTvelos marTlmadidebeli 
eklesiis istoria.

      kavkasiaSi, Savi da kaspiis zRvebs Soris mdebareobs uZvelesi istoriis da kulturis qveyana saqarTvelo. igi amave dros msoflios erT-erTi uZvelesi qristianuli saxelmwifoa. macxovris moZRvrebas qarTveli xalxi eziara I saukuneSi wilisyriT, romelsac unda gaerkvia, qristes sjuls romeli mociquli sad da  ra qveyanaSi iqadagebda, saqarTvelo wilad xvda yovladwmida RvTismSobels. amitom iTvleba saqarTvelo RvTismSoblis wilxvdomil qveynad da yovladwmida RvTismSobeli  saqarTvelos mfarvelad. macxovris nebiT RvTismSobeli ierusalims darCa, saqarTveloSi ki gaemgzavra wm. andria pirvelwodebuli, romelsac yovladwmida RvTismSobelma Tavisi xelTuqmneli xati gamoatana. wmida mociquli andria modioda im qveyanaSi, romelic inaxavda Zveli aRTqmis did saunjes _ winaswarmetyvel elias xalens, romelic aq nabuqodonosoris mier devnilma ebraelebma Camoitanes, da qristianobis udides siwmindes _ uflisa da macxovris Cvenis ieso qristes ukerav kvarTs, romelic macxovris jvarcmis mowme ebraelma eliozma Camoitana qarTlis dedaqalaq mcxeTaSi, qalaqSi, sadac TviTon cxovrobda. 

    mociqulTa dros dRevandeli saqarTvelos teritoriaze ori qarTuli saxelmwifo arsebobda: aRmosavlur qarTuli _ qarTlis samefo da (berZn. iberia)  dasavlur qarTuli _ egrisis samefo (berZ. kolxida). mociqulma andriam iqadaga aRmosavleT da dasavleT saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi. daba awyverSi (qarTlis samefo), qadagebisa da xalxis moqcevis Semdeg man aq datova RvTismSoblis xati, romelic SemdegSi saukuneebis ganmavlobaSi esvena awyveris (awyuris) sakaTedro taZarSi.

    dasavleT saqarTveloSi mociqul andriasTan erTad qristes moZRvrebas qadagebda mociquli svimon kananeli, romelic aqve sof. komanSia dakrZaluli. qarTulma miwam miibara kidev erTi mociquli wm. mataTa; igi samxreT-dasavleT saqarTveloSi qadagebda da dakrZalulia gonioSi, dRevandeli baTumis axlos. uZvelesi qristianuli wyaroebi miuTiTeben aseve mociqulebis barTlomesa da Tadeozis yofnas aRmosavleT saqarTveloSi.

    wm. mociqulebis mimosvlas da maT qadagebas saqarTveloSi adastureben, rogorc adgilobrivi, qarTuli qronikebi, aseve berZeni da laTini saeklesio avtorebi: origene (II _ III s.s.), doroTe tireli episkoposi (IV s.), epifane kviproseli episkoposi  (IV s.), nikita paflagoneli (IX s.), ekumeni (X s.) da sxv.

    rasakvirvelia, wmida mociqulTa qadagebas ukvalod ar Cauvlia. saqarTveloSi I _ III s.s.  qristianuli Temebis da eklesiis arsebobas adasturebs arqeologiuri masala.  II s. wmidanis irineos lionelis nawerebSic qristian xalxebs Soris moixsenieba iberielebic, e. i. qarTvelebi.

    saxelmwifo sarwmunoebad ki qristianoba qarTlSi (iberiaSi) gamocxadda IV s-Si.  qarTveli eris istoriaSi es udidesi mniSvnelobis movlena dakavSirebulia mociqulTasworis, qarTvelTa ganmanaTleblis, wmida ninos, wm. mefe mirianis da wm. dedofal nanas saxelebTan.

    warmoSobiT kabadokieli, wmida giorgis axlo naTesavi, wmida nino ierusalimidan movida qarTlSi, raTa RvTismSoblis neba aResrulebina da (rac maT gamocxadebiT euwya) wmida mociqulTa Semdeg, kidev erTxel eqadaga da ganemtkicebina qristianoba am mxareSi. wmida ninos madliTa da sityvis ZaliT qristianoba miiRo jer qarTlis dedofalma nanam, xolo Semdeg _ mefe mirianma.

    mefe mirianis TxovniT imperatorma konstantine didma mefis, misi ojaxis da eris naTlisRebisaTvis qarTlSi gamogzavna sasuliero pirebi, episkopos ioanes meTaurobiT. sasuliero pirTa mosvlamde qarTlis dedaqalaq mcxeTaSi. iq, sadac damarxuli iyo kvarTi uflisa, daiwyo eklesiis mSenebloba. es adgili aris da yovelTvis iqneba qarTveli eris sulieri cxovrebis centri. aq dgas Tormeti mociqulis saxelze agebuli sakaTedro sapatriarqo taZari _ sveticxoveli.

    qarTlis samefos oficialuri gaqristianebis Semdeg imperatorma wm. konstantinem da wm. elenem saqarTveloSi gamogzavnes  wm. elenes mier mopovebuli cxovelsmyofeli jvris nawili da ficari, romelzec jvarcmisas idga ufali, agreTve samsWvalni (2) da macxovris xati. 
    saqarTvelos eklesia qarTlis samefoSi sasuliero pirebis mosvlasa da eris naTlisRebas aTariRebs 326 wliT.  am daTariRebas mxars uWers V saukunis istorikosis sozomone salamanelis `saeklesio istoria~, sadac aRniSnulia, rom qarTvelTa oficialuri gaqristianeba  moxda nikeis I msoflio saeklesio krebis  (325 w.) damTavrebis Semdeg.

    rac Seexeba dasavleT saqarTvelos, aqac qristianobis sayovelTao gavrceleba da eklesiis arseboba IV saukunis I naxevarSi eWvgareSea, _ rasac adasturebs biWvinTis episkoposis stratofiles monawileoba nikeis I msoflio saeklesio krebis muSaobaSi.

    am droidan moyolebuli saqarTvelo  da misi wmida eklesia   mtkiced daadga qristianul gzas da yovelTvis Seuryvnelad icavda marTlmadidebel swavlebas. VI saukunis bizantieli istorikosi prokofi kesarieli aRniSnavs, rom iberebi `qristianebi arian da am sarwmunoebis wesebs yvela imaTze ukeT icaven, romelTac Cven vicnobT.~

    qristianobis sxaelmwifo religiad gamocxadebis droidan (da manamdec), qarTvel xalxs saukuneebis ganmavlobaSi uxdeboda TiTqmis gamudmebuli brZola ucxoeli dampyroblebis winaaRmdeg. sparselebis da arabebis, Turq-selCukebis da xorazmelebis, monRolebis da Turq-osmalebis SemosevaTa mTavar mizans qveynis mospobasTan erTad qristianuli sarwmunoebis aRmofxvra Seadgenda. qarTvelma xalxma umZimes brZolebSi SesZlo saxelmwifoebriobis SenarCunebac da marTlmadideblobis dacvac. saukuneTa manZilze samSoblos damoukideblobisaTvis brZola gaigivebuli iyo marTlmadideblobis  dacvasTan. qristes sarwmunoebisaTvis mowameobrivad aResrula uamravi sasuliero Tu saero piri.

    msoflio istoriam ar icis qristianobiaTvis Tavganwirvis iseTi magaliTi, rodesac erTdroulad 100 000 adamianma daidga wamebulis gvirgvini. saqarTvelos dedaqalaqis, Tbilisis mosaxleobis umravlesobam uari Tqva Seesrulebina xorezm-Sahis jalal ad-dinis brZaneba _ xidze piraRma dadebuli macxovris da RvTismSoblis xatebi gaeTelaT da zed daefurTxebinaT. pasuxad 100 000 qarTveli qristianis _ qalisa da kacis, bavSvisa da moxucis mokveTili Tavi. es moxda 1226 wels. 1386 wels Temur-lengis urdoebma amowyvites qvabTaxevis dedaTa monastris monozvnebi. 1616 wels iranis Sahis abaz I Semosevis dros mowameobrivad aResrula daviT garejis monastris 6 000 beri.

    saqarTvelos eklesiis mier wmidanad SeracxulTa Soris qveynis ara erTi da ori saero mmrTvelia, romlebmac patriotizmis, gmirobisa da qristianobisTvis Tavdadebis magaliTi mogvces. arab dampyrobTa mier wamebuli argveTis mTavrebi daviT da konstantine mxeiZeebi (VIIIs), mafe arCili (VIIIs), monRolTa mier sikvdiliT dasjili mefe dimitri II (XIIIs), sparselTa mier mokluli mefe luarsab II (XVIIs) da sparselTa mierve nawamebi dedofali qeTevani (XVIIs)- ai arasruli sia am wmidanebisa.

    qristianobis saxelmwifi religiad gamocxadebis droidan saqarTvelos eklesia, miuxedavad qveynis tragikuli istoriisa did aRmSeneblobiT da saganmanaTleblo saqmianobas eweoda. saqarTvelos teritoria dafarulia uamravi eklesiiTa da monastriT. marto wm. giorgis saxelze, romelic yovelTvis gansakuTrebuli pativiscemiT sargeblobda saqarTveloSi da qarTvelTa mfarvelad iTvleba, asobiT taZaria agebuli.

    bevri eklesia da monasteri iqca ganaTlebisa da kulturis centrad. XII s-is dasawyisSi saqarTvelos gamaerTianebelma didma mefem wm. daviT aRmaSenebelma daarsa gelaTis monasteri (q. quTaisTan axlos) da aqve akademia, romelic mTels marTlmadideblur samyaroSi aRiarebuli iyo RvTismetyvelebis da saerTod ganaTlebisa da mecnierebis kerad. amave periodSi moqmedebda ganaTlebis meore cnobili centri_iyalTos akademia. wm. mefe daviT aRmaSeneblis arisdakavSirebuli aseve 1103 wels ruis-urbnisis saeklesio krebis mowveva, romelmac ganixila qveynisa daeklesiis cxovrebis umniSvnelovanesi sakiTxebi. dawyebuli V saukunidan, rodesac Seiqmna I qarTuli hagiografiuli nawarmoebi (wm. ninos cxovreba, wmida dedofali SuSanikis wameba), qarTvelma xalxma Seqmna unikaluri qristianuli literatura. gansakuTrebiT aRsaniSnavia qarTvelTa mier Seqmnili qristianuli xelovneba. saukuneebis manZilze erovnul tradiciebze dayrdnobiT saqarTveloSi ganviTarda TavisTavadi saero da sataZro arqiteqtura, romlis mravali nimuSi msoflio xelovnebis saukeTeso Zeglebadaa aRiarebuli. sataZro arqiteqturasTan erTad brwyinvale ganviTarebas miaRwia monumenturma mxatvrobam _ freskam, mozaikam. bizantiuri mxatvrobis saerTo evoluciaSi originalurma qarTulma freskulma xelovnebam Rirseuli adgili daemkvidra.

    qarTvelebi eklesia_monastrebs agebdnen ara marto saqarTveloSi, aramed qveynis gareTac palestinaSi, siriaSi, kviprosze, saberZneTSi, bulgareTSi. am mxriv gansakuTrebiT aRsaniSnavia jvris monasteri ierusalimSi (amJamad ierusalimis berZnuli sapatriarqos iurisdiqciaSi), wm. iakobisa ierusalimSive (amJamad ierusalimis somxuri eklesiis iurisdiqciaSi), iveroni aTonis mTaze (am monasterTan aris dakavSirebuli iveriis RvTismSoblis saxelganTqmuli, sakvirvelmoqmedi xati), petriwonis (axlandeli baCkovos) monasteri bulgareTSi. sxvadasxva dros saqarTveloSi da mis farglebs gareT moRvaweobdnen mTeli saqristianosaTvis cnobili qarTveli RvTismetyvelebi, filosofosebi, mwerlebi da mTargmnelebi petre iberi, efrem mcire, eqvTime da giorgi mTawmindelebi (aTonelebi), ioane petriwi da sxv.

    gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda saqarTvelosTvis iseve, rogorc mTeli qristianuli samyarosaTvis urTierTobas wm. miwasTan dakerZod ierusalimTan. am wmida qalaqTan dakavSirebuli araerTi saxelwodeba, toponimi Tu onomastika gvxvdeba saqarTveloSi da gansakuTrebiT qarTlis uZveles dedaqalaq mcxeTaSi. qristianobis pirvel saukuneebidanve qarTveli mefe-mTavrebi aSenebdnen ierusalimSi eklesia-monastrebs, zrunavdnen dangreulis aRdgenaze, swiravdnen uzarmazar qonebas.

    saqarTvelosTan da mis mefe giorgi V aris dakavSirebuli XIV saukuneSi muslimTa xelSi myofi ierusalimis qristianuli mosaxleobis uflebebis aRdgena. monRolTa uRlisagan qarTvelTa ganmaTavisuflebeli da saqarTvelos mTlianobis aRmdgeni mefe giorgi V didi avtoritetiT sargeblobda ara marto saqarTveloSi, aramed muslimur samyaroSi. giorgi V TxovniT egviptis sulTanma gaauqma qristianebis dasamcireblad SemoRebuli wesi _ cxenze orive fexis erT mxareze gadadebiT mjdomaris  qalaqSi Sesvla. amieridan maT ufleba miecaT Cveulebriv mjdariyvnen cxenze da ierusalimSi gaSlili droSebiT Sesuliyvnen. giorgisve TxovniT qristianebs daubrundaT mamluqebis xelSi myofi macxovris aRdgomis taZari, xolo qarTvelebs qristianTaTvis yvelaze mniSvnelovani am taZris kliteni. radenime wliT adre mefe daviT VIII dros qarTvelebs daubrundaT mamluqebis xelSi Cavardnili da meCeTad qceuli jvris monasteri. ierusalimis jvris qarTul savanesTan aris dakavSirebuli didi qarTvelis poetis SoTa rusTavelis (XII s.) da qristesTvis wamebuli ori qarTveli wmindanis luka ierusalimelis (abaSiZis) da nikoloz dvalis saxelebi.

    IV saukunis ociani wlebidan qarTlis eklesia antioqiis samociqulo kaTedris iurisdiqciaSi Sedioda. V saukunis 60-70-_ian wlebSi mefe vaxtang gorgaslis dros da misi TxovniT, bizantiis imperatorisa da konstantinepolis patriarqis SuamdgomlobiT, antioqiis sapatriarqom qarTlis eklesias TviTmarTveloba (avtokefalia) mianiWa, xolo mcxeTis episkoposi aRyvanil iqna kaTalikosis pativSi. dasavleT saqarTvelos (afxazeTis) eklesia konstantinepolis patriarqs eqvemdebareboda. IX saukuneSi aqac sakaTalikoso mmarTveloba iqna SemoRebuli. XI saukunis dasawyisSi saqarTvelos erTiani monarqiis Seqmnis procesSi mcxeTis (qarTlis) kaTolikosi aRyvanil iqna patriarqis xarisxSi. am droidan moyolebuli saqarTvelos eklesiis umaRlesi ierarqi atarebda mcxeTisa da sruliad saqarTvelos kaTolikos patriarqis tituls. dasavleT saqarTvelos (afxazeTis an biWvinTis)kaTolikosi yovelTvis aRiarebda mcxeTeli patriarqis primats.
 
    1811 wels ruseTis saimperatoro karma ukanonod gaauqma saqarTvelos eklesiis avtokefalia, mospo sapatriarqo mmarTveloba da saqarTvelos eklesia saegzarqosos uflebiT dauqvemdebara ruseTis eklesiis sinods. 1917 wlis martSi saqarTvelos samRvdeloebam aRadgina eklesiis avvtokefalia da kvlav SemoiRo sapatriarqo mmarTveloba. avtokefaliis aRdgenis Semdeg pirvel kaTolikos-patriarqaT arCeul iqna cnobili saeklesio moRvawe episkoposi kirioni.
 
    1989 wels V saukunidan arsebuli saqarTvelos eklesiis avtokefalia da odiTganve arsebuli sapatriarqo pativi saqarTvelos kaTolikosisa daadastura msoflio sapatriarqom.

    1977 wlidan dRemde sruliad saqarTvelos kaTolikos patriarqi da mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposia uwmindesi da unetaresi ilia II.